استرس و تاثیر آن در کودکان

بسیاری از مواقع استرس واکنش ما به یک عامل یا موقعیتی بیرونی است که می تواند بر جنبه های زیستی،  فیزیکی، عاطفی و یا روانی فرد تاثیرات منفی ‌بگذارد. استرس اگر کم باشد اتفاقا خوب است، چرا که انگیزه ای برای اقدام و در نتیجه می تواند منجر به افزایش بازدهی ‌شود، اما استرس زیاد برای فرد مضر است. استرس بیش از حد می تواند در زندگی عادی فرد اختلال ایجاد کند. تصور عموم اینگونه است که استرس فقط بر روی بزرگسالان تاثیر می‌گذارد، ولی طبق نتایج بدست آمده از پژوهش ها می توان گفت که استرس بر کودکان هم تاثیر می‌گذارد.

عوامل زیادی می توانند باعث ایجاد استرس در کودکان شوند. مانند:

1. محیط ناسالم

2. تغییرات اجتماعی و رشدی مثل بلوغ و نوجوانی

3. استرس در والدین

4. تجربه اتفاقات ناگوار مثل تصادف، از دست دادن عزیزان و..

5. برنامه های فشرده و وجود تکالیف زیاد برای کودک

6. اخبار منفی و ناگوار رسانه ها

7. فیلم ها و برنامه های ترسناک

در اینجا‌ به برخی از این عوامل می‌پردازیم :

وقتی کودکان تحت فشار شدید محیط  قرار می گیرند، دچار استرس می شوند؛ تداوم این استرس فعالیت، سلامت و رشد آن ها را به خطر می اندازد.

استرس می تواند هم در موقعیت های منفی و هم در شرایط  تغییرات مثبت ایجاد شود. کودکانی که در محیط های ناسالم زندگی می کنند، هم از لحاظ عاطفی و هم از نظر فیزیکی استرس را تجربه می کنند. والدینی که دائم کودکانشان را تنبیه بدنی می کنند خودشان عامل ایجاد استرس در کودکان هستند. ترسی که در نتیجه تنبیه والدین در کودکان ایجاد می شود، آن ها را گیج و آشفته می کند (والدینی که باید منبع امنیت باشند تبدیل به عامل ترس کودک می شوند). کودکان قادر نیستند درباره چیزی که تجربه می کنند با دیگران صحبت کنند، بنابراین، آن را درون خود نگه می دارند. مثلا وقتی حوادثی مانند تصادف، از دست دادن عزیزان و طرد شدن را تجربه می کنند، آن ها را در درون خود نگه می دارند و همین موضوع باعث تشدید استرس در آن ها می شود.

تغییرات رشدی  واجتماعی هم می توانند موقعیتهای استرس زایی برای کودکان باشند. کودکان در سن بلوغ، ظرف نیاز به آزادی بزرگی دارند(نیاز به آزادی شان بیشتر است) و از آنجایی که والدین به دنبال محافظت و بقای فرزندانشان هستند، سعی می کنند آنها را محدود کنند تا آسیبی به آنها وارد نشود و همین مساله باعث ایجاد تنش بین آن ها می شود که خود می تواند عاملی برای استرس نوجوان باشد.

در این سن، نیاز کودکان به پول هم بیشتر می شود و اگر کودک کمبود پول داشته باشد، باعث ایجاد استرس می شود. چون ممکن است در اکثر مواقع قادر به خریدن آنچه می خواهد نباشد. این کودکان دائماً خودشان را با همسالانی که شرایط مالی بهتری دارند مقایسه می‌کنند و همیشه مضطرب و نگران اند که از کجا و چگونه پول تهیه کنند.

بروز استرس در کودکان تنها به دلیل آنچه در زندگی‌شان رخ می دهد نیست؛ بلکه آنچه در زندگی شخصی والدینشان رخ می‌دهد نیز میتواند در بروز استرس در آنها نقش داشته باشد.

استرس بیشترین تاثیر خود را روی مغز می‌گذارد. این مغز است که تمام فعالیتهای بدنی را در زمان بروز استرس کنترل و هدایت می کند و وقتی که استرس مزمن و ادامه دار می شود مغز کل بدن را همیشه در حالت برانگیخته نگه می دارد. جانسون معتقد بود که دلیل آسیب پذیری بیشتر مغز کودکان این است که مغز آن ها دائماً درحال رشد و تکامل است. استرس مداوم در کودکان رشد مغز را مختل می کند و عملکرد طبیعی آن را به خطر می اندازد. تحقیقات نشان داده  است کودکانی که استرس دارند، مغز کوچکتری دارند. استرس مزمن، ارتباطات بین سلولهای مغز را مختل و محدود می‌کند و همین باعث می شود که مغز رشد و پیچیدگی کمتری داشته باشد. استرس طولانی مدت در کودکان، بر سیستم عصبی و سیستم ایمنی آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. هنگامی که کودک در معرض استرس قرار می گیرد، هورمون‌های مرتبط با استرس از جمله کورتیزول در بدن او ترشح می‌شود که سیستم ایمنی بدن را سرکوب و ضعیف می‌کند. ضعیف شدن سیستم ایمنی باعث می‌شود که فرد دربرابر بیماری ها و عفونت ها آسیب ‌پذیرتر شود.

استرس در دوران کودکی، می تواند منجر به برخی اختلالات و مشکلات در بزرگسالی شود. مانند:

• افسردگی

• الکلیسم (اعتیاد به الکل)

• اختلالات خوردن

• بیماری های مزمن

• اختلالات روانشناختی مثل نافرمانی، لجبازی و…

• پرخاشگریی

• تحریک پذیری

کودکانی که استرس را تجربه می‌کنند معمولا از خانواده و دوستانشان کناره گیری می‌کنند و بیشتر زمانشان را در تنهایی می‌گذرانند و غالبا بی انگیزه هستند. این کودکان ممکن است که در تمرکز کردن هم مشکل داشته باشند؛ درنتیجه احتمال دارد که دچار افت تحصیلی هم بشوند.

کودکانی که در معرض استرس شدید هستند، پس از مدتی ممکن است بد رفتاریهایی از خود نشان ‌دهند؛ مثلاً ممکن است نافرمانی و لجبازی زیادی داشته باشند، با دیگران  دعوا کنند، دچار لکنت زبان شوند و یا خیلی گریه کنند.

پس می توانیم نتیجه بگیریم که استرس در کودکان، هم علل متعددی دارد و هم می تواندعوارض متعددی داشته باشد. تصور اینکه استرس فقط بر بزرگسالان تاثیر می‌گذارد اشتباه است. استرس مزمن، که از آن به عنوان استرس سمی یاد می‌شود، برای کودکان بسیار مضر است. استرس مزمن بر جنبه های جسمی، عاطفی، روانشناختی و اجتماعی کودک تاثیر می‌گذارد. با اینکه هر کودکی در شرایط استرس زا ممکن است واکنشهای متفاوتی از خود نشان ‌دهد، اما سیستم عصبی و ایمنی همه کودکان، تحت تاثیر استرس قرار می‌گیرد. کودکانی که استرس دارند، بیشتر از سایرین تمایل دارند که رفتارهای منفی مثل لجبازی و نافرمانی نشان دهند. تحقیقات نشان داده است که دلایل متعددی برای استرس وجود دارد که معمولا این دلایل باهم مرتبط  هستند. تغییرات رشدی و اجتماعی، محیط های ناسالم و استرس در والدین تنها برخی از عوامل ایجاد استرس در دوران کودکی هستند که ما در اینجا به آن ها اشاره کردیم.

مترجم و گردآورنده : غزاله قدمی